Epizootic haemorrhagic disease

Epizootic haemorrhagic disease (EHD) is een niet infectieuze virusziekte. De ziekte wordt veroorzaakt door een orbivirus, dat hoofdzakelijk bij herten voorkomt en de binnenzijde van kleine bloedvaten aantast, waardoor oedeem, bloedingen en ulcera kunnen ontstaan. Dieren kunnen elkaar niet onderling besmetten; het virus wordt overgebracht door stekende insecten van het type culicoides (knutten). EHD is sinds 2008 een ziekte die op de lijst staat van het Office International des Epizooties (OIE). Nederland is vrij van EHD.

Veterinair kennisdossier Epizootic haemorrhagic disease

Verschijnselen
Diagnose
Prevalentie
Aanpak besmette bedrijven
Preventie
Regelgeving
Websites en literatuur
Foto's hert
Foto's rund

De kiem

De veroorzaker van EHD is een orbivirus (RNA-virus, 10 serotypen) uit de familie van reoviridae, dat door culicoidesmuggen (knutten) wordt verspreid (incidenteel door andere stekende insecten en door het overspuiten van bloed via naalden). De verschillende serotypen veroorzaken allemaal ongeveer hetzelfde ziektebeeld, maar geven onderling geen aanleiding tot kruisimmuniteit.

Gevoelige diersoorten

EHD-virus veroorzaakt vooral klinische ziektebeelden bij herten, echter veel (wilde) herkauwers zijn gevoelig en spelen een rol in de epidemiologie. Klinische verschijnselen zijn beschreven bij white-tailed deer, edelherten, reeën, runderen, waterbuffels, bizons, mule deer, bighorn schapen, pronghorn antilopen en wilde herkauwers. Gedomesticeerde schapen (wel viraemie) en geiten (geen viraemie) vertonen geen klinische verschijnselen van EHD.

EHD is verwant aan bluetonguevirus en veroorzaakt klinische verschijnselen die sterk lijken op bluetongue. Het ibarakivirus bij runderen in Japan, Taiwan en Korea is antigenitisch verwant aan EHD.

Volksgezondheid

De mens is niet gevoelig voor het EHD-virus.

Desinfectie

Bij EHD vindt geen ruiming van herkauwers plaats en is dus geen desinfectie van bedrijfsgebouwen noodzakelijk. Het RNA-virus is gevoelig voor zuren, natrium- en calciumhypochloride (2 – 3%), natriumhydroxide (2%), glutaaraldehyde (2%) en hitte (3 uur bij 50 graden, 15 minuten bij 60 graden of 15 minuten bij 121 graden).

Verschijnselen van EHD

EHD is vooral een klinische aandoening bij herten. Runderen worden incidenteel klinisch ziek. Het klinisch beeld wordt gekenmerkt door een (ernstige) catarrale ontsteking van de mond, neus en darmen en kreupelheid door ontsteking van de kroonranden en lederhuid.

Klinische verschijnselen

Vermoedelijk varieert het klinisch beeld met het serotype en eventueel bijkomende infecties.

Klinisch beeld bij herten

De ziektebeelden zijn vooral beschreven bij white-tailed deer in Noord-Amerika. De incubatieperiode is 5 - 10 dagen. In de droge periode moeten de dieren water drinken bij waterplekken waar knutten zich massaal kunnen vermenigvuldigen. Morbiditeit bij white-tailed deer kan tot 90 procent oplopen, maar varieert sterk per jaar (dit hangt af van de temperatuur en de hoeveelheid neerslag).

Er is een peracute (sterfte na 8-36 uur), acute en chronische vorm beschreven. De dieren vertonen hoge koorts, sloomheid en zwakte, zwelling van kop en nek, onvoldoende voedselopname (vermagering), speekselen, gezwollen (cyanotische) tong, stomatitis (met ulcera), ademhalingsproblemen, (bloederige) neusuitvloeiing, kreupelheid (bevangenheid en afslijten van de hoeven) en sterfte. De aangetaste dieren houden zich in verband met koorts en uitdroging vaak op in de buurt van drinkplekken om te koelen en worden daar ernstig ziek of dood aangetroffen. De mortaliteit is 25 – 50 procent. Overlevende dieren ontwikkelen een levenslange immuniteit.

Klinisch beeld bij koeien

Infecties bij het rund worden in Noord-Amerika vaak gezien tijdens uitbraken van EHD bij white-tailed deer. De ziekte verloopt vaak subklinisch, hoewel een aantal dieren de ernstige symptomen van het hert kunnen vertonen: koorts (>39.7), melkproductiedaling met 10 - 20 procent, verminderde voeropname en minder herkauwen, stomatitis (soms met ulcera), speekselen, ademhalingsproblemen, zwelling van de oogleden, sereuse later etterige neus- en ooguitvloeiing, roodheid en schilvering van de neusspiegel en lippen, soms wat diarree, kreupelheid (zwelling kroonrand en stijve gang) en teveel liggen, rode gezwollen spenen en zelden sterfte.

Morbiditeit/mortaliteit

Bij runderen is de morbiditeit 10 - 40 procent en de dieren vertonen klinische verschijnselen gedurende 3 – 30 dagen. De mortaliteit is zeer laag (<1%). Bij ibarakivirus wisselt de morbiditeit en treedt soms een mortaliteit tot 10 procent op.

Uitscheiding van de kiem

De kiem wordt niet of nauwelijks door het dier uitgescheiden met secreta (wel iets met sperma en embryo’s, niet erg belangrijk in de epidemiologie). Herten kunnen tot 60 dagen viraemisch zijn. De overdracht vindt plaats via culicoides (actieve vermenigvuldiging in de knut) en passief via stekende insecten en naalden.

Differentiaaldiagnose

Differentiaaldiagnose bij runderen:

MKZ
Bluetongue
IBR
MD/BVD
BCK
Zonnebrand
Runderpest (wereldwijd uitgeroeid)

Diagnose van EHD

Pathologie

Het sectiebeeld is niet typisch. Omdat EHD op de OIE-lijst staat mag er geen twijfel bestaan over de herkomst en identificatie van het dier en moet materiaal (milt) voor onderzoek naar Wageningen Bioveterinary Research (WBVR) in Lelystad worden gestuurd.

Bij ibarakivirus is degeneratie van de gestreepte spieren beschreven (slokdarm, larynx, pharynx, tong en skeletspieren) en oedeem en bloedingen in de mond, lippen, lebmaag en kroonranden.

Isolatie van de kiem

Isolatie van het virus bij herten is mogelijk uit EDTA bloed en uit miltweefsel tot 60 dagen na infectie.

Overige testen

Serologie (serumneutralisatie, AGID en ELISA; antigeen en afweerstoffen; afweerstoffen aantoonbaar vanaf 8 dagen na infectie) in serum. Na natuurlijke infectie blijven de afweerstoffen waarschijnlijk levenslang aanwezig. Maternale afweerstoffen zijn vermoedelijk na 4 maanden verdwenen (geen goed onderzoek uitgevoerd).
PCR (antigeen aantoonbaar vanaf 2 dagen na infectie) in EDTA-bloed. De PCR blijft bij herten positief tot 160 dagen na infectie. Het dier is dan al niet meer infectieus, maar antigeen is nog aantoonbaar.

Prevalentie van EHD

Nederland

In Nederland is EHD-virus nog nooit aangetoond.

Andere landen

De ziekte komt voor in Australië en Amerika (USA). In Canada is de ziekte niet vastgesteld bij gedomesticeerde dieren, maar wel bij wilde herten. De laatste melding was een infectie bij white-tailed herten in september 2017. Dit betrof de eerste gevallen in de regio Ontario.

In Guadeloupe (Frankrijk), Reunion (Frankrijk) en Frans-Guyana is EHD de afgelopen jaren aanwezig bij gedomesticeerde dieren. In 2012 is de ziekte vastgesteld in Turkije en in 2015/2016 in Israel. De daarop volgende jaren is de ziekte in deze twee landen niet meer aangetoond.

Een eerste uitbraak van EHD binnen Europa werd begin november 2022 aangetoond bij een aantal runderen op verschillende Italiaanse rundveebedrijven op het eiland Sardinië en later op Sicilië. In november en december volgden er tevens meldingen van geïnfecteerd vee in Spanje. Het virus is al wel eerder aangetoond bij wilde (vnl. herten) en gedomesticeerde herkauwers in Noord-Afrika, Noord- Amerika, Australië en Azië, maar nog niet eerder op het Europese continent.

Aanpak besmette bedrijven

Vaccinatie

Er zijn geen vaccins voor EHD beschikbaar. In Japan is een levend geattenueerd vaccin beschikbaar voor ibarakivirus.

Antibiotica

Niet van toepassing. Alleen ondersteunend tegen secundaire infecties.

Overige maatregelen

Opstallen gedurende de schemering en nacht; dit beperkt het contact met culicoides (bij paarden met staart- en manen eczeem werkt dit zeer effectief) en gebruik van insecticiden. Uit onderzoek van de GD blijkt dat bij bluetongue beperking van het aantal weide-uren en stallen met grote luchtinlaatopeningen (>30 cm) effectieve preventieve maatregelen zijn.

Programma’s buitenland

Geen.

Preventie van EHD

Opstallen, mechanische overdruk ventilatie en het gebruik van insecticiden dragen bij het aan het beperken van het risico op contact met knutten. Monitoring in vrije gebieden.

Regelgeving

EHD staat op de OIE-lijst. De wettelijke basis ligt vast in de volgende EU-richtlijnen:

De regeling aanwijzing besmettelijke dierziekten is op EHD van toepassing. Deze regeling is gebaseerd op de artikelen 15 en 100 van de Gezondheids- en Welzijnswet voor Dieren. Bij een (verdenking van een) uitbraak van EHD moet melding worden gedaan bij het Centrale Meldpunt Dierziekten.

Besmet dier

Besmette dieren zijn volgens de OIE richtlijnen 60 dagen viraemisch en mogen in die periode niet worden vervoerd anders dan voor de slacht.

Websites en literatuur

Websites

Universiteit van Iowa:

Literatuur

Anoniem: outbreak of epizootic hemorrhagic disease in cattle in israel, 22 september 2006
Yadin H, Brenner J, Gelman B, Bumbarow V, Stram Y, Oved Z, Galon N, Klement E: a large-scale outbreak of bovine hemorrhagic disease in Israel. Israel journal of veterinary medicine 2007, 62 (1)
Factsheet Iowa university on Diseases Caused by the Epizootic Hemorrhagic Disease Virus Serogroup (Epizootic Hemorrhagic Disease,Hemorrhagic Disease,Ibaraki Disease)

Foto's hert

Foto's uit USA

EHD

Foto's rund

EHD

Zoomfunctie