Botulisme bij dieren wordt veroorzaakt door toxinen (= gifstoffen) die worden geproduceerd door de bacterie Clostridium botulinum op het moment dat de bacterie zich in een kadaver vermeerdert en daarbij een zeer krachtige en snelwerkende gifstof produceert.

Dus op het moment dat een rund (via het voer) in contact komt met kadaverresten kan het de bacterie en de schadelijke gifstoffen opnemen. 

De meest in het oog springende symptomen bij het rund zijn de verlammingsverschijnselen van de achterhand (na opname van type C en D toxine) en een enkele keer van het voorste deel van het maagdarmkanaal (tong en keel). Dit wordt vooral gekoppeld aan de opname via het voer van type B toxine. 

Runderen kunnen elkaar niet besmetten. Runderen krijgen de bacteriën en de toxinen vooral binnen via voer of drinkwater dat besmet is door dood pluimvee en/of kadavers van andere dieren (bijvoorbeeld hazen of reekalveren die tijdens het maaien in kuilvoer terecht zijn gekomen).

Botulisme wordt nogal eens veroorzaakt door een dode kat in het hooi. Maar tegenwoordig wordt botulisme vooral veroorzaakt door dode vogels die in de silo, kuilvoer of watervoorraad terecht zijn gekomen. Clostridium botulinum is een bacterie die algemeen in de omgeving voorkomt en ook in de darm van gezonde dieren kan worden gevonden. De aanwezigheid van de bacterie zelf geeft geen klachten. De toxinetypes die botulisme veroorzaken bij dieren worden alleen geproduceerd in kadavers en zijn niet gevaarlijk voor de mens.

Ja, normaliter overleven de dieren een besmetting niet. De snelheid van het ziekteverloop is afhankelijk van de hoeveelheid toxinen die zijn opgenomen, maar in veel gevallen (80-90%) zal het dier sterven door verlamming van de ademhalingsspieren.

Botulisme bij runderen komt niet vaak voor (geschat op ± 20-30 bedrijven per jaar in Nederland), maar als het optreedt kan de schade op het getroffen bedrijf aanzienlijk zijn, a.g.v. de sterfte van de dieren. Besmette runderen sterven uiteindelijk in de meeste gevallen door uitdroging of verlamming van de ademhalingsspieren. Vaak wordt er gekozen om getroffen dieren te euthanaseren om verder lijden te voorkomen. 

Besmetting via runderen is zeldzaam, ook is besmetting van melk met toxinen nooit aangetoond. Melk van zieke dieren mag overigens per definitie niet geleverd aan de melkfabriek. Botulisme bij de mens is zeer zeldzaam, maar kan wel ernstig zijn. Het wordt meestal veroorzaakt door het eten van geconserveerd voedsel dat zelf is ingemaakt of waarbij fouten zijn gemaakt in het productieproces. 

Op dit moment is er geen vaccin tegen botulisme in Nederland (en de hele EU) toegelaten. Het is wel mogelijk mee te doen aan een onderzoek naar botulisme in Nederland, waarvoor een vaccin uit het buitenland beschikbaar wordt gesteld in Nederland.

Wanneer een bedrijf een botulisme uitbraak doormaakt of wanneer uw bedrijf risico loopt op botulisme kan de betrokken dierenarts contact opnemen met het loket 'Botulisme onderzoek’ via de Veekijker rund, telefoon 088 20 25 555.

Na overleg tussen dierenarts en Veekijker kan in geval van een aangetoonde of verdachte botulisme uitbraak het getroffen bedrijf meedoen aan het onderzoek naar botulisme in Nederland. Ook kan er worden meegedaan aan het onderzoek indien de veehouder zijn dieren preventief wil vaccineren.

Indien de veehouder instemt met medewerking aan het onderzoek is hieraan de mogelijkheid tot vaccinatie gekoppeld.

Snelle vaccinatie van een koppel met problemen kan de uitbreiding van de ziekte beperken en maakt het voor de veehouder mogelijk om het verdachte voer weer aan zijn/haar koeien te voeren. Hoewel bij runderen na een enkele vaccinatiedosis meestal binnen anderhalf tot twee weken effect wordt gezien, is het voor een volledige bescherming belangrijk om een tweede vaccinatie toe te dienen. Daarna kan worden volstaan met een jaarlijkse hervaccinatie.

Het vaccin is veilig, het heeft een markttoelating in Zuid-Afrika, Namibië en Zimbabwe en is daar beoordeeld op veiligheid, werkzaamheid en kwaliteit. De Apotheek Diergeneeskunde importeert het vaccin voor het onderzoek en controleert of het aan de gestelde kwaliteitseisen voldoet. Het vaccin  bevat onschadelijk gemaakte botulisme-toxines. Hiervan wordt het dier niet ziek, maar het induceert wel de productie van beschermende antistoffen, vergelijkbaar met de profylactische tetanusinjectie (in bijvoorbeeld DKTP) bij de mens.

Bij een (verdenking van een) botulisme uitbraak op een bedrijf dient de eigen dierenarts van het bedrijf contact op te nemen met het loket 'Botulisme onderzoek’ via de Veekijker rund, telefoon 088 20 25 555.

Bij een eerste verdenking zal door de Veekijker worden gevraagd om een gestorven of geëuthanaseerd dier in te sturen voor pathologisch onderzoek bij GD. 

Informatie uit pathologisch onderzoek wordt ook benut voor de Diergezondheidsmonitoring in Nederland. Het ministerie van LNV  en de sector financieren samen ongeveer 75 procent van de werkelijke kosten. Bekijk hier de tarieven voor het ophalen en de sectie van runderen. Aanmelden en meer informatie. 

Wanneer de diagnose botulisme aannemelijk is kan de veehouder, indien hij/zij instemt met medewerking aan het onderzoek en toestemming geeft voor de verwerking van zijn/haar persoonsgegevens en het anonieme gebruik door GD van de data die uit het onderzoek voortvloeien, overgaan tot vaccinatie.

Na toestemming zorgen de eigen dierenarts en Veekijker dat er vaccin beschikbaar komt voor het bedrijf. In de regel zal zo snel mogelijk worden gestart met vaccinatie, dus voordat de diagnose is bevestigd door middel van sectie en/of laboratoriumonderzoek.

Bij een eerste verdenking door veehouder en dierenarts is het verstandig één of enkele dieren voor pathologisch onderzoek naar GD te sturen. Vaak gebeurt dit na overleg tussen dierenarts en de Veekijker van GD.

Informatie uit pathologisch onderzoek wordt ook benut voor de Diergezondheidsmonitoring in Nederland. Het ministerie van LNV  en de sector financieren samen ongeveer 75 procent van de werkelijke kosten. Bekijk hier de tarieven voor het ophalen en de sectie van runderen. Aanmelden en meer informatie. 

Het is belangrijk de anamnese/verdenking op het inzendformulier te vermelden. Wanneer andere doodsoorzaken tijdens pathologisch onderzoek worden uitgesloten zal pens-/darminhoud en lever worden verzameld voor botulisme onderzoek bij het WBVR. Wanneer de aanwezigheid van de botulisme-bacterie wordt aangetoond is de diagnose waarschijnlijk, maar niet bewezen. De bacterie komt namelijk algemeen voor in de omgeving en kan dus als toevallige passant worden opgepikt in de PCR.

Aanvullend kan er worden gekozen om een toxine test uit te laten voeren bij WBVR. Wanneer naast aanwezigheid van de bacterie ook de aanwezigheid van de toxinen wordt bevestigd is de diagnose botulisme definitief gesteld. 

Indien een bedrijf op dit moment geen botulisme uitbraak doormaakt, maar in het verleden één of meerdere uitbraken heeft meegemaakt, er eerder preventief gevaccineerd is tegen botulisme en/of geclassificeerd kan worden als een ‘risico-bedrijf’ kunnen dierenarts, de Veekijker rund van GD en veehouder gezamenlijk besluiten over te gaan tot preventieve vaccinatie tegen botulisme als onderdeel van het onderzoek.

Dit is dus alleen mogelijk wanneer de Veehouder instemt met medewerking aan het onderzoek naar botulisme in Nederland. Verwerking van de persoonsgegevens is hier een onderdeel van. 

Als een veehouder deelneemt aan het onderzoek komt zijn/haar bedrijf ook in aanmerking om gebruik te maken van het botulismevaccin. Er zal gevraagd worden om een gestorven of geëuthanaseerd dier in te sturen voor pathologisch onderzoek bij GD om een eventuele verdenking te kunnen bevestigen (kosten veehouder volgens gesubsidieerd tarief monitoring). De veehouder dient in te stemmen met medewerking aan een (telefonische) enquête en gaat daarbij akkoord met het verwerken van zijn/haar persoonsgegevens door GD in het kader van het onderzoek. Resultaten zullen geanonimiseerd worden. Enkele veehouders zal daarnaast gevraagd worden om medewerking te verlenen aan een bedrijfsbezoek. 

Het doel van het botulisme onderzoek is om te kijken wat de risicofactoren voor botulisme op Nederlandse rundveebedrijven zijn, hoe groot de schade is veroorzaakt door botulisme en hoe vaak vaccinatie tegen botulisme ingezet wordt.

Tijdens dit tweejarige onderzoek worden bedrijfsgegevens (waaronder persoonsgegevens zoals UBN, NAW-gegevens, bedrijfsgrootte, bedrijfstype) middels een enquête en soms middels een bedrijfsbezoek verzameld en geanonimiseerd voor analyse.

Het is voor dit onderzoek belangrijk dat diagnoses middels pathologisch en laboratoriumonderzoek worden bevestigd. Zo kan in beeld worden gebracht hoe groot de landelijke schade voor de sector is, en in welke mate vaccinatie bijdraagt aan het beperken van de schade.

Onderzoeksresultaten zullen anoniem worden gebruikt ter onderbouwing voor de noodzaak van het beschikbaar hebben van een botulisme vaccin in Nederland en de rest van de Europese Unie.

Nadat de dierenarts zich heeft gemeld bij het loket 'Botulisme onderzoek’ (via de Veekijker rund, telefoon 088 20 25 555), en het bedrijf komt in aanmerking voor deelname aan het onderzoek, wordt de veehouder per mail gevraagd akkoord te geven voor medewerking aan het onderzoek.

De dierenarts dient een diergeneeskundig voorschrift naar Apotheek diergeneeskunde te sturen.

In overleg verstuurt de apotheek het vaccin, of het vaccin kan worden afgehaald bij de apotheek door de dierenarts.  

Kosten voor het vaccin komen voor rekening van de veehouder, evenals kosten van de eigen dierenarts en de gereduceerd kosten voor pathologisch onderzoek van een gestorven dier bij GD (monitoringstarief). Het PCR onderzoek bij het WBVR onderzoek wordt vanuit het project gefinancierd. 

Als u mee doet aan het botulisme onderzoek in Nederland kan het advies van uw bedrijfsdierenarts voor het herhalen van vaccinatie worden opgevolgd. Vaccineren kan eenmalig bij (verdenking van) een uitbraak, of periodiek. Bijvoorbeeld elke 6 maanden. 

Gevaccineerde dieren mogen gewoon in de tank worden gemolken, mits zij niet ziek zijn. 

Wanneer u een gevaccineerd dier bij de slacht wil aanbieden dient de vaccinatie correct vermeld te zijn op de VKI. Daarnaast dient een wachttijd van 7 dagen in acht te worden genomen. Deze termijn is vastgelegd in de productinformatie van het vaccin. 

Wanneer u denkt dat een dier last heeft van bijwerkingen van het botulisme vaccin dan dient u dit te melden bij het Bureau Diergeneesmiddelen. Melden van een bijwerking kan via de volgende link.