• Verschijnselen
• Diagnose
• Prevalentie
• Aanpak besmette bedrijven
• Preventie
• Regelgeving
• Websites en literatuur
• Persoonlijke beschermingsmaatregelen

---

De kiem

Lumpy skin disease (LSD) wordt veroorzaakt door een virus van de familie Poxviridae, genus Capripoxvirus (Neethling poxvirus). De ziekte behoort tot de lijst A-ziekten. Het capripoxvirus is antigenetisch niet te onderscheiden van stammen die pokken bij schapen en geiten veroorzaken.

Gevoelige diersoorten

Lumpy skin disease komt voor bij rundvee, zeboes en (water)buffels.

Volksgezondheid

Het capripoxvirus is niet besmettelijk voor de mens.

Overleving

Het capripoxvirus kan lang overleven bij wisselende temperaturen (inclusief vriezen en dooien), met name in droge huidschilfers. Het virus gaat pas dood bij hoge temperaturen (2 uur op 55°C of 30 min op 65°C). Het virus overleeft slechts 4 dagen in muggen en vliegen.

---

Verschijnselen van Lumpy skin disease

De incubatietijd is volgens de literatuur ongeveer 1 - 4 weken (gemiddeld 7 - 14 dagen). Bij experimentele infecties wordt een incubatietijd van 4 – 7 dagen waargenomen, terwijl het in het veld wel tot 5 weken kan duren voor er na infectie klinische verschijnselen optreden. Het Office International des Epizooties (OIE) houdt een incubatietijd van 28 dagen aan.

Klinische verschijnselen

De infectie begint met koorts (tot boven 41°C), die een week kan aanhouden. Er ontstaat een rhinitis en conjunctivitis en de melkproductie daalt sterk. Er zijn knobbels van 1-4 cm (gemiddeld 2,5 cm) in de dermis en epidermis over het hele lichaam maar in het bijzonder op de kop, de nek, de uier en het perineum. Bij histologisch onderzoek is een granulomateuze reactie zichtbaar van de dermis en hypodermis. De oppervlakkige lymfklieren, met name de prescapulaire en precrurale lymfeklieren zijn vergroot. De poten zijn oedemateus en het zieke dier wil daardoor slecht lopen. Er is een mucopurulente oog- en neusuitvloeiing en soms ontstaat een keratitis. Knobbels kunnen zich verder ontwikkelen in de mondholte, subcutis en spieren, in de slokdarm en luchtpijp, in de lebmaag en in de longen. Dit kan slik- en ademhalingsproblemen geven. Er treedt abortus op en stieren worden nogal eens onvruchtbaar. Het herstel is traag (4-12 weken). Geïnfecteerde dieren zijn uiteindelijk sterk vermagerd, hebben vaak longontsteking, mastitis als gevolg van speenbeschadigingen en necrose met ulceraties van de huid. Ook kunnen de dieren kreupel zijn als gevolg van ontsteking van de pezen en oedeem in de poten.

Morbiditeit / mortaliteit

Een uitbraak van LSD gaat vaak gepaard met ernstige infecties en een morbiditeit tot 80% in een naïeve populatie. In een enzootisch gebied is de morbiditeit tot 20%. Over het algemeen varieert de morbiditeit tussen 5 en 45% met een gemiddelde van 15%. In ernstige uitbraken kan de mortaliteit hoog zijn, maar gemiddeld is dit 2%.

Uitscheiding van de kiem   

Overdracht van LSD kan plaatsvinden via speeksel (drinkwater of direct contact) maar het meest belangrijk is overdracht door muggen en vliegen. Er is geen specifieke soort aan te geven, maar in de Musca confiscata, Stomoxys calcitrans, Biomyia fasciata en in diverse Culicoides spp. is het virus aangetoond. Ook kunnen diverse tekensoorten een rol spelen in de overdracht. Het capripoxvirus kan 40 dagen overleven in huidwonden en zit verder in neusuitvloeiing, speeksel, melk, sperma, spieren, milt en lymfklieren. Het bestaan van latente dragerdieren is onbekend. Directe overdracht is waarschijnlijk van weinig tot geen betekenis. De mechanische overdracht via insecten is verreweg de meeste belangrijke overdrachtsroute, waarbij ook subklinische geinfecteerde viraemische dieren een rol kunnen spelen. 

In een onderzoek (i)) werden stieren experimenteel geïnfecteerd met LSD-virus. Hieruit is gebleken dat sperma, testis en bijbalweefsel langdurig, tot 159 dagen na infectie, LSD-virus bevatten. Het is dus verstandig om na een infectie 6 maanden te wachten voordat een stier weer mag gaan dekken. Bij het winnen van embryo’s door middel van IVF met geïnfecteerd sperma, bleek dat slechts een klein percentage van de embryo’s positief was. Het sperma werd negatief na de ‘swim up’-methode om gewonnen sperma te zuiveren. Indien de dieren vooraf aan een infectie gevaccineerd werden, bleef het sperma negatief op LSD-virus.

Risicofactoren

Alle leeftijden en rundersoorten zijn gevoelig voor het LSD-virus, behalve dieren die een infectie hebben doorgemaakt. De immuniteit na het doormaken van een infectie duurt minstens 18 maanden.

Uitbraken vinden vaak plaats langs waterrijke gebieden en worden geassocieerd met zware regenval en momenten dat er veel insecten aanwezig zijn. De piek aan uitbraken vindt vaak plaats aan het eind van de zomer of het begin van de herfst.

Differentiaaldiagnose 

De differentiaaldiagnose voor LSD omvat:

• Pseudo lumpy skin disease (BHV-2)
• Bovine Herpes Mammillitis
• Dermatophilose
• Runderpest
• Demodicose
• Hypoderma bovis infectie
• (cutane) Tuberculose
• Fotosensibiliteit / Zonnebrand
• Ringworm
• Insectenbeten
• Besnoitiose
• Bovine Papulaire Stomatitis
• Urticaria
• Onchocercosis
• Vaccinatie! Neethling disease   

---

Diagnose van Lumpy skin disease

Pathologie

Zowel inwendig als uitwendig zijn de typische knobbels te zien. Bij histologisch onderzoek is een granulomateuze reactie zichtbaar van de dermis en hypodermis. In het acute stadium ziet men intracellulaire, eosinofiele inclusion bodies.

Isolatie van de kiem

Voor isolatie van het capripoxvirus is materiaal van knobbels geschikt. Bij het dode dier kan het virus ook geïsoleerd worden uit ontstoken huiddelen (subcutis, oropharynx en korsten op de huid).

Overige testen 

Ook met behulp van elektronenmicroscopie is de diagnose te stellen. De PCR kan tot 90 dagen na infectie worden gebruikt op materiaal uit de huidbeschadigingen. Daarnaast zijn er tegenwoordig diverse real-time PCRs beschikbaar voor het aantonen en differentieren van capripoxvirussen en ook het differentieren tussen wildtype en vaccin LSD virus. Alhoewel de knobbels en biopten daaruit het meeste virus bevatten kan het virus ook worden aangetoond in neus en keelswabs en in EDTA bloed. Voor serologie is een ELISA, een indirecte fluorescentie antilichaamtest en een virusneutralisatietest beschikbaar. Sinds 2017 is een nieuwe serologische test commercieel beschikbaar om antistoffen tegen LSD te detecteren (ID.Vet) (l). De Agar Gel ImmunoDiffusie (AGID) test kan fout-positieve uitslagen geven als gevolg van een kruisreactie met het bovine papulaire stomatitis-virus en het pseudocowpox-virus.

---

Prevalentie van Lumpy skin disease

In 1929 is LSD voor het eerst gezien in Zambia. Vanuit Zambia is LSD in 1943 in Botswana gekomen en vervolgens in Zuid-Afrika, waar toen 8 miljoen koeien zijn besmet. In 1957 werd LSD aangetoond in Kenia, in 1970 in Soedan, in 1974 in Nigeria en in 1977 in Mauritanië, Mali, Ghana en Liberia. Tussen 1981 en 1986 zijn Tanzania, Zimbabwe, Somalië en Kameroen besmet, waarbij het sterftepercentage lag op 20%. In 1988 kwam LSD ook voor in Egypte. In 1989 is er een uitbraak geweest in Israël (Azië). Deze uitbraak is geëradiceerd door middel van het ruimen van geïnfecteerde dieren en dieren die met de geïnfecteerde dieren in aanraking zijn geweest. In 2006 (1 uitbraak), 2007 (7 uitbraken), 2012 en 2019 kwam de ziekte weer terug in Israël, maar werd weer geëradiceerd via stamping out en vaccinatie. Sinds 2019, heeft LSD zich op grote schaal verspreid in Azie, met name in Bangladesh, India, China, Mongolie en Nepal. In het begin van 2022 rapporteerden Indonesie, Singapore, Pakistan en Afghanistan LSD uitbraken aan het World Animal Health Information System (WAHIS) van de World Organisation for Animal Health (WOAH).

Europa

LSD komt niet in Nederland voor. In Reunion is LSD gediagnosticeerd in 1993. Reunion, een van de overzeese gebieden van Frankrijk, is een eiland in de Indische oceaan, 200 km van Mauritius. In 2000 was op Mauritius een uitbraak onder geïmporteerde runderen. Deze uitbraak is bevestigd met elektronenmicroscopie. Op 31 augustus 2013 rees het vermoeden van een LSD-uitbraak in Turkije. Dit werd bevestigd in september 2013. Inmiddels is LSD endemisch in Turkije. Griekenland heeft sinds augustus 2015 uitbraken van LSD. In april 2016 werd de eerste uitbraak van LSD in Bulgarije gemeld. In 2017 zijn diverse meldingen van LSD-uitbraken in Turkije, Cyprus, Griekenland, de Voormalige Joegoslavische Republiek Macedonië, Albanië en Rusland gerapporteerd.

Tabel LSD informatie (bron: Animal Disease Notification System (ADNS))

Land	Uitbraken 2016	Uitbraken 2017
Albanië	?	494
Bulgarije	217	0
Cyprus	Ja	Promed meldt uitbraken op Turkse deel Cyprus
Griekenland	104	2
Kosovo	46	0
Montenegro	64	0
Rusland	?	Op de OIE site worden besmettingen gemeld sinds juni.
Servië	225	0
Turkije	104	14
Voormalige Joegoslavische Republiek Macedonië	117	4

Andere landen 

In meerdere Afrikaanse landen en in het midden oosten is LSD vastgesteld in de afgelopen jaren. In 2009 is er een uitbraak van LSD geweest op een bedrijf met 3.200 Holstein-runderen in Oman. Dit is de eerste beschreven uitbraak op een dergelijk groot melkveebedrijf. De mortaliteit was 12 procent onder volwassen koeien. De melkproductie daalde in totaal met 40-65 procent en hield enkele maanden aan. Eradicatie van de zieke dieren en dieren die hiermee contact hadden was niet uitvoerbaar. Er is wel gevaccineerd, maar het effect was matig. Ook de behandeling van zieke dieren was weinig effectief en het herstel werd bemoeilijkt door de hoge omgevingstemperatuur. Op 24 juli 2012 is een LSD-uitbraak in Israël vastgesteld op een ‘free ranging herd’ vleeskoeienbedrijf met 50 dieren. De uitbraak is bevestigd door middel van electronenmicroscopie op 27 juli. Hiervoor was LSD alleen vastgesteld in het zuiden van Israël in 1989, 2006 en 2007. Er zijn quarantainemaatregelen genomen, vaccinatie toegepast, dierbewegingen zijn gereguleerd binnen het land en er heeft stamping out plaatsgevonden. Sinds maart 2013 wordt er in Israël landelijk tegen LSD gevaccineerd (met het schapenvaccin Pox 10 (van JOVAC) en Neethling lumpy skin vaccin (van OBP)) waardoor de incidentie sterk is afgenomen. In 2019 werd opnieuw LSD gemeld in Israël. In 2017 werden uitbraken gemeld in o.a. Kenia, Eritrea, Saudi-Arabië, Mali en Burkina Faso. In hetzelfde jaar verscheen LSD echter opnieuw in een paar regio's van het Privolzhsky Federale District van Rusland langs de noordelijke grens van Kazachstan, wat het vervolgens noodzakelijk maakte om vee te vaccineren met een levend verzwakt LSDV-vaccin. 

---

Aanpak van besmette bedrijven

LSD is een meldingsplichtige en bestrijdingsplichtige ziekte volgens de diergezondheidsverordening Animal Health Regulation (AHR). De Gezondheids en Welzijns wet voor dieren is sinds 21 april 2021 vervangen door de AHR. LSD is een categorie A-ziekte, wat betekent dat lidstaten verplicht zijn tot bestrijding. Voor LSD geldt in Nederland een meldplicht bij de Nederlandse Voedsel en Waren Autoriteit (NVWA). De aanpak van besmette bedrijven wordt uitgevoerd volgens de dan geldende draaiboeken.

---

Preventie

Bewaking van import (zie hoofdstuk regelgeving).

---

Regelgeving

Lumpy Skin Disease (infectie met nodulaire dermatosevirus) is een bestrijdingsplichtige ziekte. In geval van een uitbraak van Lumpy Skin Disease virus is zowel Europese als Nederlandse regelgeving relevant. Verder zijn van belang de standaarden van de World Organisation of Animal Health (WOAH, voorheen OIE) ten behoeve van veilige handel in dieren en dierlijke producten.

Europese regelgeving

• Lumpy Skin Disease bij runderen (Bos ssp.), waterbuffels (Bubalus ssp.) en Bisons (Bison ssp.) valt op basis van EU verordening 2018/1882 onder de ziekten van de categorieën A (dierziekten die gewoonlijk niet in de Unie voorkomen en bestreden moeten worden), D (dierziekten waarvoor maatregelen nodig zijn om te voorkomen dat zij zich verspreiden wegens binnenkomst in de Unie of verplaatsingen tussen de lidstaten) en E (dierziekten waarvoor bewaking nodig is binnen de Unie).

• Lumpy Skin Disease (nodulaire dermatose) valt op basis van Animal Health Regulation, verordening (EU) 2016/429, onder verplichtingen voor melding van ziekteverdenking (art 18-23), bewaking (art 24-30) en bestrijding (art 31-35, art 53-71). De uitvoering van deze verplichtingen is verder uitgewerkt in de gedelegeerde verordening (EU) 2020/687. Hierin ligt ondermeer vast dat gevoelige diersoorten op een bedrijf met een bevestigde uitbraak van Lumpy Skin Disease dienen te worden geruimd ((EU) 2020/687 art 12). Verder geeft de verordening aan dat rondom een uitbraak een beschermingszone met een minimale straal van 20 km en een bewakingszone met een minimale straal van 50 km moeten worden ingesteld ((EU) 2020/687 art 21). De beschermingszone en de bewakingszone vormen samen de beperkingszone. In deze zones worden maatregelen genomen zoals inspectie van bedrijven en beperkingen aan het vervoer van dieren. De minimale duur van de maatregelen in de beschermingszone is 28 dagen en in de bewakingszone 45 dagen.

• Verplaatsingen van voor Lumpy Skin Disease gevoelige diersoorten tussen EU lidstaten zijn slechts toegestaan onder een aantal voorwaarden (verordening (EU) 2016/429, art 126-151) zoals onder meer:
  • afwezigheid van ziektesymptomen,
  • de dieren zijn afkomstig van een bedrijf zonder abnormale sterfte met onbekende oorzaak,
  • de dieren komen uit een gebied waar geen verplaatsingsbeperkingen gelden,
  • de dieren komen van een bedrijf dat niet in een beperkingszone ligt,
  • de dieren zijn vóór de geplande datum een voorgeschreven tijd niet in contact geweest met dieren waarvoor verplaatsingsbeperkingen gelden en
  • de dieren zijn voorzien van een gezondheidscertificaat.

• Verplaatsingen van runderen tussen lidstaten van de EU zijn alleen toegestaan indien de runderen tenminste 30 dagen voor vertrek ononderbroken op het herkomstbedrijf zijn geweest en niet in contact zijn geweest met runderen met een lagere gezondheidsstatus of met runderen waarvoor om diergezondheidredenen verplaatsingsbeperkingen gelden (verordening (EU) 2020/687 art 10).

• Beperkingen aan de verplaatsingen van dierlijke (bij)producten zoals ongepasteuriseerde melk, slachtafval, vanuit de beperkingszones (zowel beschermingszone als bewakingszone) worden voorgeschreven in de gedelegeerde verordening (EU) 2020/687.

• Het gebruik van vaccins tegen Lumpy Skin Disease wordt gereguleerd in de gedelegeerde verordening (EU) 2023/361. Deze verordening regelt ook de mogelijkheden tot verplaatsingen van gevaccineerde dieren en hun producten, en regelt de exit-strategie, voor bewaking op het optreden van nieuwe ziektegevallen na het beëindigen van een vaccinatiecampagne.

Nederlandse regelgeving

• Lumpy Skin Disease is meldingsplichtig op basis van het Besluit houders van dieren, art 1.29.
• De bevoegdheid tot het nemen van additionele maatregelen bij Lumpy Skin Disease is vastgelegd in art 5.1 tot en met 5.15 van de Wet Dieren. Dit betreft onder meer de mogelijkheden voor een fokverbod en een standstill waarbij transporten van en naar gevoelige diersoorten gedurende, in principe, 72 uur in heel Nederland kan worden verboden (art. 5.4.).

WOAH standaarden

• De Terrestrial Animal Health Code, hoofdstuk 11.9, beschrijft onder welke voorwaarden een land of gebied als Lumpy Skin Disease-vrij mag worden beschouwd. Na het beëindigen van een vaccinatiecampagne die volgt op een uitbraak kan een land of gebied op zijn vroegst na 14 tot 36 maanden als Lumpy Skin Disease-vrij worden beschouwd, afhankelijk van de gekozen aanpak (wel of geen stamping out) en surveillance methodiek.
• Bij import van runderen en waterbuffels uit landen of gebieden die niet vrij zijn van LSD, wordt aanbevolen (Terrestrial Animal Health Code §11.9.6) dat de veterinaire autoriteiten een attest verlangen dat:
  • Het dier op de dag van transport geen verschijnselen van Lumpy Skin Disease vertoont;
  • Het dier sinds de geboorte of gedurende de laatste 60 dagen heeft verbleven in een epidemiologische eenheid waar in die periode geen Lumpy Skin Disease is voorgekomen;
  • Het dier tussen 60 dagen en een jaar vóór het transport is gevaccineerd tegen Lumpy Skin Disease.
  • Bij onderzoek van het dier tenminste 30 dagen na vaccinatie antilichamen tegen Lumpy Skin Disease zijn aangetoond;
  • De laatste 28 dagen voor transport in quarantaine zijn verbleven waarbij onderzoek op Lumpy Skin Disease virus uitsluitend negatieve resultaten opleverde.
• De Terrestrial Animal Health Code bevat verder aanbevelingen voor de veterinaire eisen die worden gesteld bij de import van sperma (§11.9.7 en §11.9.8), embryo’s (§11.9.9 en §11.9.10), melk (§11.9.11), huiden (§11.9.13) en overige dierlijke producten (§11.9.2, §11.9.12 en §11.9.14).
• De Manual of Diagnostic Tests and Vaccines for Terrestrial Animals (§3.4.12) bevat aanbevelingen voor de uitvoering van diagnostische testen en eisen aan vaccins tegen Lumpy Skin Disease.

Persoonlijke beschermingsmaatregelen

LSD is geen zoönose en behoeft voor dat doel geen persoonlijke beschermingsmaatregelen. Men zal zich wel moeten beschermen tijdens de desinfectie van materialen en omgeving, passend bij het betreffende middel.

---

Websites en literatuur

• Radostits et al. Veterinary medicine. Tenth edition 2007. Saunders Elsevier. Chpt 22 p 1424-26
• Terrestrial Animal Health Code 2003. Chapter 2.1.7. Lumpy Skin Disease
• Carn V.M. & Kitching R.P. (1995). An investigation of possible routes of transmission of lumpy skin disease virus (Neethling). Epidemiol. Infect., 114, 219-226
• Haig D. (1957). Lumpy skin disease. Bull. Epizoot. Dis. Afr., 5, 421-430.
• http://www.oie.int
• Prozesky L. & Barnard B.J.H. (1982). A study of the pathology of lumpy skin disease in cattle. Onderstepoort J. Vet. Res., 49, 167-175.
• Weiss K.E. (1968). Lumpy skin disease. Virol. Monogr., 3, 111-131
• Lumpy Skin Disease contingency plan for the Netherlands, Animal Supply Chain and Animal Welfare Department, Ministry of Economic Affairs, The Hague, the Netherlands. 19 March 2015
• Irons P.C. The bull as a source of trichomonosis and lumpy skin disease: An African perspective. Proefschrift 30 oktober 2007. Chapter 5 – 8
• Asian Journal of Animal and Veterinary advances 2011; l6(8): 851-9
• http://www.promedmail.org/
• https://www.id-vet.com/produit/id-screen-capripox-double-antigen-multi-species/
• Kononov A, Byadovskaya O, Kononova S, Yashin R, Zinyakov N, Mischenko V, Perevozchikova N, Sprygin A (2019). Detection of vaccine-like strains of lumpy skin disease virus in outbreaks in Russia in 2017. Arch Virol. 2019 Apr 4.
• Introduction to Lumpy Skin Disease – Open Access Course EuFMD
• Whittle L, Chapman R, Williamson AL. Lumpy Skin Disease-An Emerging Cattle Disease in Europe and Asia. Vaccines (Basel). 2023 Mar 2;11(3):578.
• EFSA Panel on Animal Health and Welfare (AHAW); Nielsen SS, Alvarez J, Bicout DJ, Calistri P, Canali E, Drewe JA, Garin-Bastuji B, Gonzales Rojas JL, Gortázar Schmidt C, Herskin M, Michel V, Miranda Chueca MÁ, Padalino B, Pasquali P, Sihvonen LH, Spoolder H, Ståhl K, Velarde A, Viltrop A, Winckler C, De Clercq K, Gubbins S, Klement E, Stegeman JA, Antoniou SE, Aznar I, Broglia A, Van der Stede Y, Zancanaro G, Roberts HC. Assessment of the control measures for category A diseases of Animal Health Law: Lumpy Skin Disease. EFSA J. 2022 Jan 24;20(1)
• Tuppurainen E, Dietze K, Wolff J, Bergmann H, Beltran-Alcrudo D, Fahrion A, Lamien CE, Busch F, Sauter-Louis C, Conraths FJ, De Clercq K, Hoffmann B, Knauf S. Review: Vaccines and Vaccination against Lumpy Skin Disease. Vaccines (Basel). 2021 Oct 6;9(10):1136.
• Haegeman A, De Vleeschauwer A, De Leeuw I, Vidanović D, Šekler M, Petrović T, Demarez C, Lefebvre D, De Clercq K. Overview of diagnostic tools for Capripox virus infections. Prev Vet Med. 2020 Aug;181:104704.
• Sprygin A, Pestova Y, Wallace DB, Tuppurainen E, Kononov AV. Transmission of lumpy skin disease virus: A short review. Virus Res. 2019 Aug;269:197637.
• Haegeman A, De Leeuw I, Mostin L, Van Campe W, Philips W, Elharrak M, De Regge N, De Clercq K. Duration of Immunity Induced after Vaccination of Cattle with a Live Attenuated or Inactivated Lumpy Skin Disease Virus Vaccine. Microorganisms. 2023 Jan 13;11(1):210.
• Haegeman A, De Leeuw I, Mostin L, Campe WV, Aerts L, Venter E, Tuppurainen E, Saegerman C, De Clercq K. Comparative Evaluation of Lumpy Skin Disease Virus-Based Live Attenuated Vaccines. Vaccines (Basel). 2021 May 8;9(5):473.