2-10-2023:
Sinds enkele jaren zien we bij lammeren op melkgeitenbedrijven regelmatig hele hoge koperwaarden. Dit leidt tot schadelijke koperstapeling in de lever en een verlaagde weerstand bij geitenlammeren in de opfok. Luchtwegproblemen, diarree, gewrichts- en botontstekingen en slechte groei zijn de gevolgen.
Na enkele casussen in 2022, wilden we nagaan hoe koperstapeling ontstaat in geitenlammeren. Daarom onderzochten we met welke kopergehaltes lammeren geboren worden en in welke hoeveelheden koperhoudende producten worden opgenomen. Het metabolisme van koper is bijzonder complex. Koper heeft interactie met andere spoorelementen zoals molybdeen, zwavel, ijzer en zink. Molybdeen is de belangrijkste, gevolgd door zwavel. Bij een te laag molybdeen is het mogelijk dat er sprake is van koperstapeling, ook al ligt de koperconcentratie in het rantsoen binnen het normale bereik. Ook is bekend dat de absorptie van koper bij zogende dieren veel efficiënter verloopt dan bij herkauwende dieren.
Onderzoeksopzet
Voor dit onderzoek waren we afhankelijk van sectie op uitgevallen dieren en geaborteerde foetussen. Bloedwaarden van koper zijn geen betrouwbare indicator voor de mate van koperinname, zeker niet bij de mate van koperinname die leidt tot stapeling in plaats van acute kopervergiftiging. De lever fungeert als buffer tussen de opname, het gebruik en de uitscheiding van koper. Wanneer de opnamesnelheid hoger is dan de gebruiks- en uitscheidingssnelheid, wordt het overtollige koper opgeslagen in eiwitten in de lever. Deze capaciteit van de lever is echter beperkt en er ontstaat schade aan de levercellen als de koperconcentraties te veel stijgen.We wilden leverweefsel onderzoeken van dieren van verschillende leeftijden: van doodgeboren vruchten tot uitval op verschillende momenten in de opfok. Zo konden we bepalen met welke koperwaarden de dieren geboren worden en daarna volgen hoe de koperstapeling zich ontwikkelt. Op vijf melkgeitenbedrijven zijn hiervoor levers verzameld van uitgevallen hoogdrachtige geiten en foetussen, doodgeboren lammeren en opgroeiende lammeren (tot spenen). Ook zijn monsters genomen van kunstmelkpoeder, krachtvoer en water.
Soms al bij geboorte
In levers die meer dan 500 mg/kg droge stof koper bevatten vonden we aanwijzingen voor levercelschade. Lammeren kunnen al met hoge koperwaarden geboren worden. Moederdieren met hoge leverkoperwaarden kregen meestal ook lammeren met een relatief hoger kopergehalte in de lever. Wel was opvallend dat leverwaarden van ongeboren vruchten afkomstig van hetzelfde moederdier soms zeer variabel zijn. De reden hiervoor is nog onduidelijk. Daarvoor is nog meer onderzoek nodig. Op alle bedrijven nam het kopergehalte in leverweefsel toe met de leeftijd van de lammeren. Dit impliceert dat lammeren doorgaans meer koper binnenkrijgen dan hun onderhoudsbehoefte. De soms zeer wisselende koperwaarden (en elementen met een invloed op koperopname) in krachtvoer en melkpoeder vragen om oplettendheid van de veehouder. Wanneer sprake is van chronische weerstandsgerelateerde problemen in de opfok, is het aan te raden enkele lammeren aan te bieden voor pathologisch onderzoek en een koperbepaling van de lever. Het monitoren van koperstapeling op een bedrijf kan met leverweefsel van doodgeboren en uitgevallen lammeren.
In het Jaarverslag Monitoring gaan dierenartsen Eveline Dijkstra (GD) en Mark Bertens (Dierenartsen Midden Brabant) hier verder op in.
Lees de interviews