Melkvee aan één kant van stal ’s zomers: resultaten inventariserend onderzoek

In de periode juli 2017 tot maart 2018 zijn via GD-Veekijker en het door LTO opgezette meldpunt voor afwijkend gedrag ruim vijftig meldingen binnengekomen over koppels koeien die zich tijdens de zomermaanden overdag verzamelden in één deel van de ligboxenstal. GD heeft op basis daarvan in opdracht van ZuivelNL een inventariserend onderzoek uitgevoerd in de zomer van 2018.

Opzet onderzoek

Het onderzoek richtte zich op het inventariseren van risicofactoren voor het specifieke verschijnsel waarbij koeien zich overdag verzamelden in een deel van de ligboxenstal en zich niet vrijwillig verplaatsten over de gehele stal. Het verschijnsel waarbij groepen koeien door de stal renden werd buiten beschouwing gelaten. Het onderzoek bestond uit een drietal onderdelen:

1. Literatuuronderzoek en gesprekken met deskundigen. Over dit afwijkende gedrag is in de literatuur slechts zeer beperkte informatie beschikbaar, en wordt geen duidelijke oorzaak van het gedrag beschreven. De geraadpleegde deskundigen waren onder andere experts op het gebied van diergedrag en risico’s van blootstelling aan elektromagnetische straling. Daarbij was het mogelijk de locaties van hoogspanningsleidingen te krijgen en is de afstand van deze leidingen tot de verschillende deelnemende melkveebedrijven berekend. Met een deskundige is vervolgens besproken in hoeverre deze afstand een risico zou kunnen zijn voor de verschillende melkveebedrijven.
2. Het bijhouden van allerlei gegevens door veehouders van bedrijven met klachten (logboek). Aan veehouders is gevraagd om tijdens een drietal weken in de zomer dagelijks meerdere gegevens te noteren, onder andere wanneer het afwijkende gedrag tijdens de dag precies optrad, maar ook de omstandigheden in en rondom het bedrijf werden in beeld gebracht. In totaal hebben achttien veehouders (deels) een logboek bijgehouden.
3. Het telefonisch enquêteren van 31 veehouders van bedrijven waar afwijkend gedrag bij de koeien werd waargenomen (proefgroep). Bij elk bedrijf uit de proefgroep werden twee vergelijkbare bedrijven in delfde regio gezocht, waar geen afwijkend gedrag werd waargenomen. Aan beide groepen werden vragen gesteld over meerdere factoren die te maken hebben met onder andere huisvesting, klimaat, apparatuur (bijvoorbeeld de aanwezigheid van een melkrobot of zonnepanelen), ongedierte en geluid. Ook is aan de veehouders gevraagd of ze specifieke maatregelen hebben genomen (bijvoorbeeld het meten van lekstroom) en zo ja, wat het effect hiervan was.

Resultaten logboek en enquête

De deelnemende veehouders zijn afkomstig uit tien provincies en dit geeft aan dat het probleem zich niet beperkte tot één bepaalde regio in Nederland. Gemiddeld werd het gedrag sinds 4.5 jaar waargenomen, met een spreiding van één jaar tot meer dan tien jaar. De meerderheid van de veehouders gaf aan dat het afwijkende gedrag gepaard ging met klachten, zoals productiedaling (65 procent), klauwproblemen (52 procent) en mastitis ( (19 procent). Bij nagenoeg geen van de bedrijven traden problemen op bij het melken. Het afwijkende gedrag begon meestal in juni, trad overdag op en duurde gemiddelde zes tot acht uur per dag. Bij 74 procent van de bedrijven eindigde het afwijkende gedrag in het vierde kwartaal. Bij het optreden van het afwijkende gedrag bevond op 77 procent van de probleembedrijven meer dan 90 procent van de koeien zich aan één kant van de stal. Bij de meerderheid van de bedrijven stonden de koeien vooral in het noordelijke, noordoostelijke of noordwestelijke deel van de stal. In de enquête is ook gevraagd bij welke weersveranderingen het afwijkend gedrag werd waargenomen. Bij 65 procent van de bedrijven was dit bij felle zon en bij 45 procent bij warm/benauwd weer. Uit de uiteindelijke analyse bleek ook dat het in gebruik nemen van een nieuwe stal en het hebben van ventilatoren in de stal een verband had met het zijn van een probleembedrijf. Een relatie met het hebben van een melkrobot kon niet worden bevestigd. De nieuwe stal kan mogelijk duiden op een aantal factoren die het gedrag kunnen veroorzaken zoals: lekstroom door niet voldoende aarding, apparaten die veel stroom gebruiken waardoor ook elektromagnetische velden (EMV) kunnen ontstaan, onbehagen van de koeien in een nieuwe omgeving, en stalklimaat. Ook de ventilatoren kunnen duiden op een afwijkend stalklimaat (aangeschaft om het stalklimaat te verbeteren). Daarnaast kunnen de ventilatoren zelf (mede) oorzaak zijn van lekstroom.

Conclusies

Uit het onderzoek kwamen meerdere risicofactoren naar voren: zoals het in gebruik nemen van een nieuwe stal en het hebben van ventilatoren, wat mogelijk duidt op een verandering in de aanwezige apparatuur in een stal. Verder werd op de probleembedrijven vaker onderzoek gedaan naar lekstromen dan op de controlebedrijven en zijn er aanwijzingen dat insectendruk en afwijkend stalklimaat mogelijke risicofactoren zijn.

Met de aanwezigheid van zonnepanelen op het bedrijf, of zendmasten en hoogspanningsleidingen in de directe omgeving van het melkveebedrijf werden geen associaties gevonden.

Mogelijk heeft het afwijkende gedrag dus niet één oorzaak, en zijn de oorzaak/oorzaken per bedrijf mogelijk verschillend.

Adviezen bij klachten

Op bedrijven waar afwijkend gedrag wordt waargenomen, wordt geadviseerd om in eerste instantie onderzoek te doen naar de mogelijke rol van de volgende factoren: stalklimaat, insectendruk en aanwezigheid van lekstroom en/of elektromagnetische velden. Zeker wanneer voorafgaand aan het optreden van afwijkend gedrag een nieuwe stal in gebruik is genomen en/of een verandering heeft plaatsgevonden in de aanwezige apparatuur binnen de stal, is het zinvol te controleren of onder andere de aarding van de stal in orde is.