Bij een ziekteuitbraak met hoogoplopende sterfte moet infectie met aviaire influenza (vogelgriep) worden uitgesloten. Als dit met een officiële verdenking gepaard gaat, dan komt de NVWA op het bedrijf om monsters te nemen. Als blijkt dat er geen vogelgriep speelt, dan kan de zoektocht verder naar de oorzaak van de uitval. In het eerste kwartaal van 2025 liep de uitval bij twee vleeskuikenkoppels zo hoog op dat er een vogelgriepverdenking werd uitgesproken, maar nader onderzoek toonde een beeld van ‘inclusion body hepatitis’ (IBH).
IBH wordt veroorzaakt door een wereldwijd voorkomend virus (aviadenovirus) dat zeer snel kan vermeerderen in de levercellen van de kip. De cellen waarin dit virus vermeerdert, gaan vervolgens dood. Massale vermeerdering van het virus kan er dus toe leiden dat in hele korte tijd een groot deel van de lever afsterft, wat tot de dood van de kip zal leiden. Dergelijke massale vermeerdering van het virus komt vooral voor als de afweer van de kip is verminderd, bijvoorbeeld door gelijktijdige andere ziekten of aangetaste afweer. Ernstige uitbraken van IBH worden dan ook vooral gezien in pluimveekoppels waar al problemen spelen, vooral bij infecties met afweer-onderdrukkende ziekteverwekkers zoals Gumborovirus of chicken anemia virus (CAV). Daarnaast verschillen stammen van IBH ook in hun ziekteverwekkend vermogen en worden uitbraken vooral gezien in vleeskuikens. Leeftijd speelt ook een rol; uitbraken kunnen soms al aan het eind van de eerste levensweek plaats vinden, maar worden zelden gezien bij dieren van 2 maanden of ouder.
Verschijnselen van IBH
Een typische IBH-uitbraak in een jong vleeskuikenkoppel met plots sterk oplopende uitval en vaak veel algemeen ziek ogende dieren, verspreidt door de hele stal. De uitval kan in circa vier tot vijf dagen voor hoge verliezen zorgen om daarna weer heel snel af te nemen. Een gevoelige kip wordt al relatief snel na infectie ziek, scheidt dan ook al veel virus uit in de omgeving, en gaat snel na het begin van de ziekte dood óf knapt in korte tijd weer op. Het gevolg is, dat de ziekte snel door de hele stal spreidt, en ook in korte tijd weer ‘verdwijnt’. Overlevende dieren hebben vaak verminderde groei, maar zijn vaak verder gezond zonder resterende klachten. Het virus kan in deze dieren echter wel achterblijven in de caecale tonsillen (structuren in de wand van de blindedarm) van waaruit langdurige uitscheiding in de mest kan plaatsvinden. De verspreiding van het virus gaat snel tussen kippen in hetzelfde koppel, maar kan ook van moederdier op kuiken over gaan (verticale spreiding).
IBH begin 2025
In de twee gevallen van begin dit jaar werden na een negatieve uitslag op aviaire influenza, dieren naar GD gestuurd om de doodsoorzaak vast te stellen. Bij sectie-onderzoek werd steeds een vergrote lever gezien die minder stevig was dan normaal en vaak wat bleek gelig van kleur was. Verspreid over de aangetaste levers waren kleine, rode puntjes te zien op plaatsen waar verval van de levercellen tot een bloedinkje had geleid (zie foto 1). De andere organen zagen er op sectie vaak weinig afwijkend uit en de dood gevonden dieren waren vaak in goede conditie.
Foto 1. De lever (pijl) van dit vleeskuiken met IBH is gezwollen, bleek en heeft donkere vlekken.
Stellen van de diagnose
Het klinisch beeld, samen met het sectiebeeld, kunnen samen genoeg zijn voor een stevige waarschijnlijkheidsdiagnose. Vervolgonderzoek is echter nodig voor bevestiging. Microscopisch onderzoek op de lever kan de ziekte bevestigen. Onder de microscoop kunnen in aangetaste levercellen namelijk vaak opvallende, kleine structuren worden gevonden, genaamd ‘insluitlichaampjes’. De Engelse benaming hiervoor is ‘inclusion bodies’ en deze zijn zo opvallend in IBH dat de ziekte er zelfs naar is vernoemd. De insluitlichaampjes ontstaan doordat bij vermeerdering van het virus heel veel viraal materiaal wordt gemaakt en zich in de cel opstapelt. Dit is zichtbaar als een bolletje onder de microscoop (zie foto 2). De patholoog houdt er bij de beoordeling rekening mee op welke plaats de insluitlichaampjes worden gezien en hoe het materiaal reageert met de gebruikte histologische kleuring; op die manier kunnen insluitlichaampjes door aviadenovirus in de lever met grote mate van zekerheid worden onderscheiden van andere structuren en zelfs van insluitlichaampjes veroorzaakt door bepaalde andere virussen.
Foto 2. 630x vergroting: levercellen met wisselende mate van degeneratie. In veel celkernen zijn virale insluitlichaampjes te zien, waarbij het oorspronkelijke kernmateriaal een rand vormt rond virusbestanddelen (zwarte pijlen)
Hoe te behandelen?
IBH is een virus en reageert dus niet op behandeling met antibiotica. Omdat een goede behandeling ontbreekt, ligt de focus op preventie. Door de moederdieren te vaccineren, kunnen deze dieren antistoffen doorgeven aan de vleeskuikens, die ze in de gevoeligste vroege levensdagen beschermen. Voor een goede aanpak van IBH is het dus belangrijk om goed in de gaten te blijven houden in hoeverre IBH in ons deel van de wereld voorkomt, en om welke stammen het gaat. Binnen de dierziektemonitoring van GD wordt dit voor Nederland bijgehouden. Dieren die voor sectie-onderzoek worden aangeboden zijn daarvoor belangrijk; dieren die u opstuurt in geval van ziekte, helpen dus niet alleen u en uw dierenarts om de stalproblemen in beeld te krijgen, maar dragen ook bij aan de kennis die we als sector hebben van de actuele situatie in ons land.