Via het Veekijkernieuws houden wij u elk kwartaal op de hoogte van nieuws uit de monitoring van diergezondheid bij rundvee.
In deze editie:
De Veekijker ontvangt regelmatig vragen waar onderzoek voor nodig is. Door snel te schakelen tussen de verschillende disciplines, lukt het vaak om een diagnose te stellen. Af en toe vinden we dan iets nieuws, zoals recent: cerebrocorticale necrose (CCN) door zwavelvergiftiging. Wel bekend in het buitenland, in Nederland voor zover we weten nieuw. “Het is belangrijk dat dierenartsen hier rekening mee houden als mogelijke doodsoorzaak.”
Rundveedierenarts Jasper het Lam ontving een telefonische melding over een drachtige pink, liggend op de zij met acute zenuwverschijnselen. Het dier stierf dezelfde dag en binnen drie dagen volgden nog zeven runderen uit dezelfde stal. Jasper boog zich over deze kwestie en besprak de casus met verschillende collega’s. “De dierenarts stond in de stal toen hij de Veekijker belde. We hebben overlegd over wat hij nog kon doen, duidelijk was dat het dier er slecht aan toe was. Omdat meerdere dieren stierven in korte tijd, adviseerde ik om er één voor sectie in te sturen. We hadden meer informatie nodig over de mogelijke doodsoorzaak.”
Diverse aanwijzingen leiden tot: CCN door zwavelvergiftiging
Pathologisch onderzoek toonde acute CCN (cerebrocorticale necrose) aan in combinatie met een kopertekort. Bij CCN sterven hersencellen af. Toxicoloog Deon van der Merwe ging vervolgens aan de slag, want de diagnose CCN alleen zegt nog niks over de oorzaak. Omdat in een aangrenzende stal met hetzelfde water en krachtvoer geen problemen waren, is verder gekeken naar het ruwvoer. Uit ons botanisch onderzoek bleek dat er veel melganzevoet aanwezig was in een monster van de gevoerde kuilbaal. “Na een analyse op het ruwvoer werd aangetoond dat CCN het gevolg was van zwavelvergiftiging. Waarschijnlijk ontstond het hoge zwavelgehalte door zwavelstapeling in de plant melganzevoet. Verhoogd zwavel remt tevens in het darmkanaal de opname van koper, waarvan sowieso al te weinig aanwezig was in het rantsoen. Zwavelvergiftiging als oorzaak van CCN is wel beschreven in Amerikaanse literatuur, maar voor zover bekend in Nederland niet eerder gediagnosticeerd.” Dankzij goed samenspel van de practicus, Veekijker, patholoog en toxicoloog is het opgehelderd.
Verrassende plant tussen het voer
Melganzevoet (afbeelding) komt in Nederland regelmatig voor en is niet altijd giftig. Onder normale omstandigheden kan het zelfs een goede voercomponent zijn. Maar onder bepaalde omstandigheden met een hoog gehalte aan biologisch beschikbaar zwavel in de bodem, kan het zwavelgehalte in deze plant stapelen. De gevoerde kuilbaal was gewonnen in een natuurgebied. Waar, wat later bleek, veel melganzevoet groeide op een bekende natte plek in dit gebied. Jasper: “Weet wat je voert en wat de samenstelling is. Het is belangrijk om vooraf het ruwvoer te laten analyseren en samen met de voeradviseur een gebalanceerd rantsoen op te stellen.”
Afbeelding 1: Melganzevoet
Jasper het Lam (Rundveedierenarts GD Veekijker), Evert van Garderen (Patholoog) en Deon van der Merwe (Toxicoloog)
Begin februari werd in een mestmonster van een zieke koe Salmonella Enteritidis aangetoond. Dit type salmonella is bekend bij pluimvee en wordt daar intensief bestreden, onder meer vanwege het zoönotisch karakter. Naar aanleiding van deze uitslag heeft de Veekijkerdierenarts contact gezocht met de practicus, het bedrijf bleek zelfzuivelend te zijn. Zowel de practicus als GD hebben een melding gedaan bij de NVWA en deze waarneming is meegenomen naar het SO-Z overleg.
Het opzetten en onderhouden van een netwerk is een belangrijk onderdeel van Veterinair Milieutoxicologie (VMT). Hierin wordt informatie uitgewisseld over toxicologische vraagstukken die van belang zijn voor de Nederlandse veehouderij. Een betekenisvolle stap is recentelijk gezet door naast het incidentele contact te starten met een vast contactmoment tussen GD en het NVIC (Nationaal Vergiftiging Informatie Centrum).
De focus van de NVIC ligt op vergiftiging bij mensen en gezelschapsdieren maar zij krijgen ook vragen met betrekking tot landbouwhuisdieren, GD richt zich voornamelijk op de veehouderij. Er zijn verschillende toxicologische problemen die voor beide takken gelden, bijvoorbeeld de eikenprocessierups. Deze informatie-uitwisseling is voor beide partijen nuttig om toxicologische problemen tijdig op te sporen en effectief aan te pakken.
Het percentage Mannheimia haemolytica-isolaten ongevoelig voor macroliden (gamithromycine/tildipirosine/tilmicosine/tulathromycine) afkomstig van runderen van niet-melkleverende bedrijven is de afgelopen twee kwartalen gestegen. In het huidige kwartaal is het 16 procent en in het vierde kwartaal van 2019 was het 19 procent (zie figuur). Alleen in het tweede kwartaal van 2018 was het percentage ook zo hoog (22 procent). Normaal ligt dit percentage onder of rond de 10 procent.
Figuur 1: Percentage Mannheimia haemolytica-isolaten ongevoelig voor macroliden afkomstig van runderen van niet-melkleverende bedrijven.
Alle kalversterftekengetallen, op zowel melkvee- als vleeskalverbedrijven, laten vanaf 2018 tot en met het tweede kwartaal van 2019 een daling zien. In het meest recente jaar (2018/19) waren ten opzichte van 2016 en 2017 meer bedrijven zonder sterfte, meer bedrijven met lage sterftepercentages en minder bedrijven met een hoge sterfte.
Dierkenmerken die samenhingen met kalversterfte waren het geslacht van de kalveren, de pariteit van het moederdier (eerste- of meerderekalfs koe) en of kalveren onderdeel waren van een meerling. Daaruit werd geconcludeerd dat extra waakzaamheid bij het afkalfproces van eerstekalfs koeien bijdraagt aan een lagere kalversterfte, en dat bij bedrijven met veel verschil in sterfte tussen vaars- en stierkalveren nog winst te behalen is. Preventieve acties om de kalveropfok te verbeteren, waar het verhogen van de immuniteit van kalveren door bijvoorbeeld vaccinatie vaak deel van uit maakt, bleek ook geassocieerd met een lagere kalversterfte. Problemen in de opstartfase van de koeien werden gelinkt aan een hogere kalversterfte. Ook werd hogere kalversterfte op melkveebedrijven gevonden bij extreem warme of koude buitentemperaturen. In de GD Herkauwer van augustus wordt er uitgebreider op de bevindingen ingegaan.
De implementatie van het Kalversterftekengetal, KalfOK en het KalfVolgSysteem (KVS) gingen samen met een duidelijke verlaging van kalversterfte. Dergelijke instrumenten geven veehouders en hun dierenartsen inzicht in de cijfers en zijn daarmee een hulpmiddel om de jongveeopfok te blijven optimaliseren. Met de hierboven benoemde factoren geeft dit onderzoek een aantal aanknopingspunten voor de veehouder om een verdere reductie van kalversterfte te realiseren.
Inge Berends, Epidemioloog
De diergezondheidsbarometer geeft in één oogopslag de stand van zaken weer rondom de situatie in Nederland. Het geeft een beknopt overzicht van de waarnemingen uit de Diergezondheidsmonitoring Rundvee in het eerste kwartaal van 2020. Zie de tabel in de pdf-versie van het Veekijkernieuws.