Via het Veekijkernieuws houden wij u elk kwartaal op de hoogte van nieuws uit de monitoring van diergezondheid bij pluimvee. In deze editie:
In Nederland laten de monitoringsdata een toename zien van het aantal ziektegevallen bij legdieren waarbij Gallibacterium anatis is betrokken (zie figuur 1). Dit wordt ook internationaal waargenomen. G. anatis kan zonder ziekteverschijnselen voorkomen, maar kan ook leiden tot ernstige luchtweg-, eiproductie- en bevruchtingsproblemen en sterfte. Het beeld lijkt op het eerste gezicht op E. coli. Waarom de bacterie soms wel en soms geen ziekte veroorzaakt is niet bekend. Waarschijnlijk zijn uitlokkende factoren (stress, co-infecties, et cetera) belangrijk, net als bij E. coli. Bij gelijktijdige infectie met G. anatis en andere ziekteverwekkers, zoals Avibacterium paragallinarum (Coryza) of IB-virus, kunnen de ziektekiemen elkaar versterken met ernstigere ziekte tot gevolg. Als G. anatis betrokken is zien we vaak ook E. coli. Omdat E. coli na de dood van de gastheer (de kip) beter kan vermeerderen, kan de E. coli-bacterie de G. anatis-bacterie snel overgroeien, waardoor de rol van G. anatis in het ziekteproces kan worden gemist. De macroscopische beelden tijdens sectie zijn voor beide aandoeningen niet van elkaar te onderscheiden. Op dit moment doet GD onderzoek naar het voorkomen van dragerschap van G. anatis.
Figuur 1. GD-Sectiezaal: ziektegevallen waarbij G. anatis is betrokken over de periode 2015 t/m half mei 2021.
Bij vleeskuikens wordt de ziekte van Marek wel eens vastgesteld, maar het gaat dan meestal om trager groeiende kuikens. Een belangrijke factor die hierin meespeelt, is dat het virus na infectie levenslang wordt uitgescheiden; naarmate kuikens langer leven, zullen ze ook langer virus kunnen blijven uitscheiden, en dus zorgen voor een hoger oplopende virusdruk in hun leefomgeving. Reguliere vleeskuikens hebben vanwege hun relatief korte levenscyclus daarom zelden klinische problemen door Marek in het Nederlandse houderijsysteem. Echter, recent werden in de dierziektemonitoring klinische problemen op twee bedrijven met reguliere vleeskuikens vastgesteld. De ziekte kwam bij deze dieren tot uiting door zenuwproblemen waarbij vooral ‘slappe nekken’ opvielen (zie foto 1). Tijdens sectie werd veelal slechts geringe miltzwelling waargenomen. Marekvirus kan naast tumorvorming en aantasting van zenuwen, verminderde weerstand veroorzaken. Bij de betrokken koppels werd, in overeenstemming hiermee, een diversiteit aan (mildere) ziekteproblemen geconstateerd voorafgaande aan de zenuwproblemen.
Marek lijkt een toenemend probleem te worden. In het kader van de monitoring ontvangt GD bij klinische verschijnselen van Marek graag dieren voor sectie. Voor het Marekvirus heeft GD een aantal speciale testen beschikbaar die onderscheid maken tussen vaccin- en veldstammen (zie kader).
Drie vormen van Marek
Marekse ziekte is een belangrijke besmettelijke tumorziekte bij kippen. Hoewel kippen van alle leeftijden besmet kunnen raken, zijn het vooral de besmettingen op jonge leeftijd die leiden tot de vorming van tumoren en sterfte. Er worden drie hoofdvormen van deze ziekte onderscheiden: de klassieke (neurale), de acute (viscerale) en oculaire vorm.
Klassieke Marek
Deze vorm van Marek gaat gepaard met verlammingsverschijnselen waarbij vaak de zenuw ‘nervus ischiadicus’ (eenzijdig) is aangetast. Alhoewel deze zenuwen bij de kuikens zelden zichtbaar verdikt zijn tijdens sectie, is bij microscopisch onderzoek schade waarneembaar. Bij vleeskuikens kunnen ook centrale zenuwverschijnselen optreden door aantasting van de hersenen, waarbij typische ‘slappe nekken’ kunnen worden waargenomen die doen denken aan botulisme. Groot verschil hiermee is echter dat de spieren niet verslapt zijn.
Acute Marek
De acute (viscerale) vorm wordt gekenmerkt door het optreden van plotselinge verhoogde uitval door tumorvorming van inwendige organen (vooral eierstok, lever, hart, nieren, milt, longen, borst-, skelet- en maagmusculatuur), meestal zonder voorafgaande verschijnselen. Soms worden lusteloosheid en vermagering waargenomen. In het recente verleden is bij trager groeiende vleeskuikens tumorvorming van de kliermaag gezien naast de eerder genoemde centrale zenuwverschijnselen.
Oculaire Marek
Bij de oculaire vorm, die ook vooral bij oudere dieren voorkomt, is de pupil te klein en onregelmatig, waarbij de iris flets gekleurd is.
De diagnostiek van Marekse ziekte
Hoewel alle drie de vormen tijdens sectie goed te herkennen zijn bij oudere dieren, wordt de diagnose bij een snelle sectie op locatie soms gemist bij vleeskuikens, omdat de macroscopische afwijkingen daar vaak minimaal of afwezig zijn. Een diagnose kan worden gesteld door de combinatie van een PCR-test en histopathologisch (microscopisch) weefselonderzoek. In het geval van tumorvorming is het soms lastig om met behulp van klassiek histologisch onderzoek onderscheid te maken met aviaire leukose. In dergelijke gevallen kunnen aanvullende kleuringen voor microscopisch weefselonderzoek uitsluitsel geven. GD beschikt over een aantal PCR-testen voor Marekse ziekte, waarmee in stofmonsters, FTA cards, veerpunten, swabs en organen de aanwezigheid van veldvirus en/of vaccinvirus (Rispens, SB1, HVT) kan worden aangetoond. Het vinden van veldvirus in een van de genoemde monstersoorten betekent echter niet automatisch dat de dieren lijden aan Marekse ziekte.
Hiervoor zal moeten worden aangetoond dat de gevonden tumoren geassocieerd zijn met het virus van de ziekte van Marek, dan wel dat ze de typische microscopische kenmerken hebben van deze ziekte, bijvoorbeeld in hersenen of zenuwen.
Foto 1. Een vleeskuiken met een 'slappe nek' na infectie met het Marek-virus. Het dier kan niet zelfstandig de nek optillen en het beeld kan lijken op botulisme.
Bij GD beschikbare PCR-testen voor Marek
Voor het Marekvirus heeft GD een aantal speciale testen beschikbaar die onderscheid maken tussen vaccin- en veldstammen. Dit worden ook wel DIVA-testen (Differentiating Infected from Vaccinated Animals) genoemd. Als u monsters van Nederlandse kippen wilt laten testen op aanwezigheid van het veldvirus, dan is de ‘Marek Rispens DIVA-PCR’ normaal gesproken de beste test. Bij kippen die zijn gevaccineerd met HVT, bijvoorbeeld bij sommige in ovo-vaccinaties, geeft de test een negatief resultaat. Het veel gebruikte Rispens-vaccin wordt aangetoond en apart op de uitslag vermeld en daarnaast wordt getest op Marekvirussen anders dan Rispens en HVT. Bij een kip die zowel Rispens (van de vaccinatie) als veldvirus bij zich heeft, kunnen deze dus beide in dezelfde test worden aangetoond. Een belangrijke eigenschap van de test, omdat veldvirus en vaccinvirus samen levenslang in eenzelfde kip kunnen voorkomen en uitgescheiden kunnen worden. Heeft u specifieke vragen, bijvoorbeeld over kippen die in het buitenland met SB1 zijn gevaccineerd, of over het aantonen van het HVT-vaccin? Daar heeft GD ook aparte (DIVA-) PCR-testen voor beschikbaar. |
Coccidiose is een verzamelnaam voor zeven aandoeningen die worden veroorzaakt door de eimeriaparasiet. Begin dit jaar werd coccidiose door Eimeria necatrix en Eimeria brunetti vastgesteld bij trager groeiende vleeskuikens. E. necatrix werd door middel van sectie vastgesteld bij een koppel biologische vleeskuikens van vier weken oud met verhoogde uitval, op het moment van melden ongeveer 1 procent in twee dagen. E. brunetti werd aangetoond bij een koppel vleeskuikens van een trager groeiend concept van zes weken oud, ingestuurd wegens respiratieproblemen. Op basis van het sectiebeeld leek het koppel een E. brunetti-infectie door te maken, de diagnose werd met PCR-onderzoek bevestigd. Er werden geen andere ziekteverwekkers gevonden. In de week na de bevinding was er sprake van een verminderde voeropname van 5 procent.
Zowel E. necatrix als E. brunetti veroorzaken darmontstekingen. In ernstige gevallen ontstaan bloedingen in de darm en kunnen de kuikens aan de infectie sterven. Deze coccidiosesoorten worden normaal gesproken gezien bij kippen ouder dan zes weken en zijn daarom met name bekend bij opfok-pluimvee. De afgelopen jaren is zowel E. necatrix als E. brunetti eenmaal eerder bij vleeskuikens vastgesteld.
Vaststellen Eimeria necatrix
De diagnose E. necatrix is bij sectie relatief eenvoudig te stellen. De parasiet bevindt zich in de tweede helft van de dunne darm. Bij lichte infecties zijn witte en rode puntjes aan de buitenkant van de darm zichtbaar en kan de darminhoud lokaal wat slijm bevatten. Bij ernstige infecties is een groot deel van de darm verdikt en opgezwollen, ligt er een dikke laag slijm op de darmwand en zijn hierin bloedingen zichtbaar. Daarnaast kunnen er proppen ontstaan in de blindedarm.
Vaststellen Eimeria brunetti
E. brunetti is vaak lastiger vast te stellen. De parasiet infecteert het laatste stukje van de dunne darm, het begin van de blindedarm en de dikke darm. In milde gevallen ontstaat lokaal een darmstoornis en kan de inhoud wat grijzer zijn of zalmkleurige vlokken bevatten. Bij ernstigere infecties ontstaan een verdikte darmwand, bloedingen en een afgietsel in de darm. Met name aan het begin van de blindedarm kan dit zichtbaar zijn. De infectie kan eventueel worden bevestigd door een afschraapsel van de darm (darmwand en inhoud) onder de microscoop te bekijken of in te sturen voor de coccidiose-qPCR.
Behandeling
Behandeling van coccidiose is mogelijk met toltrazuril, sulfonamiden of amprolium. Bij die eerste twee middelen moet rekening worden gehouden met een lange wachttijd. De preventie bestaat uit het verstrekken van anticoccidiosemiddelen of vaccinatie. Er zijn zowel vaccins beschikbaar met alle soorten kippeneimeria’s, als vaccins met een beperkt aantal soorten. Er wordt alleen bescherming opgebouwd tegen de soorten die in het vaccin zitten. In beide E. brunetti-gevallen en één van de E. necatrix-gevallen werd van een vaccin zonder deze soorten gebruikgemaakt. In dergelijke gevallen kan biosecurity helpen om de infectie te voorkomen. Mogelijk kan de infectie ook door middel van reiniging en desinfectie, gericht op coccidiose, worden onderdrukt zodat geen klinische ziekte ontstaat. In het recente E. necatrix-geval werd wel een volledig vaccin gebruikt, hier was gezien de leeftijd waarop de problemen ontstonden waarschijnlijk sprake van een hoge infectiedruk. Reiniging en desinfectie gericht op Eimeria kan een hoge infectiedruk voorkomen. De parasiet kan echter meerdere maanden in aarde overleven en een uitloop is moeilijk te reinigen.
Bovenstaande gevallen zijn de eerste gevallen van E. necatrix en E. brunetti die bij trager groeiende of biologische vleeskuikens zijn beschreven. Het lijkt er niet op dat deze eimeriasoorten vaak voorkomen. Het is echter belangrijk om bij (onduidelijke) problemen ook aan deze soorten te denken en eventueel aanvullende diagnostiek in te zetten
Foto's: bemonstering en beeld van oöcysten (pijlen) en mestdeeltjes door een microscoop. Door een afschraapsel van de darm te nemen en onder de microscoop te bekijken, kan de diagnose coccidiose worden bevestigd. Aan de hand van de grootte van de oöcysten, de locatie van het monster en de afwijkingen in de darm is het mogelijk om de betrokken eimeriasoort vast te stellen. Ter bevestiging van de wat minder voorkomende eimeriasoorten is het mogelijk om een afschraapsel in te sturen voor de Coccidiose (Eimeria)-qPCR.
De diergezondheidsbarometer geeft in één oogopslag de stand van zaken weer rondom de situatie in Nederland. Het geeft een beknopt overzicht van de waarnemingen uit de Diergezondheidsmonitoring Pluimvee in het eerste kwartaal van 2021. Zie de tabel in de pdf-versie van het Veekijkernieuws.