Campylobacteriose is een meldingsplichtige ziekte volgens artikel 100 van de Gezondheids- en Welzijnswet voor Dieren. Een aangetoonde infectie dient te worden gemeld bij de NVWA.
Campylobacteriose is een bacteriële infectie veroorzaakt door
Campylobacter spp. De bacterie is een veelvoorkomende oorzaak van enteritis bij veel zoogdiersoorten, onder andere de mens. Bij varkens komen vooral
Campylobacter coli en
Campylobacter jejuni voor, ook op het vlees.
Direct naar:
De kiem
Het betreft gram-negatieve, micro-aerofiele, gebogen of spiraalvormige staven in de familie Campylobacteriaceae.
Gevoelige diersoorten
C. jejuni (voorheen C. fetus subsp. jejuni) en C. coli worden geassocieerd met enteritis bij gedomesticeerde dieren en mensen.
Enkele stammen van C. jejuni (C. fetus subsp. venerealis en C. fetus subsp. fetus) veroorzaken onvruchtbaarheid en abortus bij herkauwers. Andere soorten van Campylobacter lijken van ondergeschikt belang te zijn bij huisdieren.
Volksgezondheid
C. jejuni is een belangrijke veroorzaker van voedselinfecties.
Overleving
C. jejuni en C. coli worden verspreid via de fecaal-orale route door direct contact of indirect via besmet voedsel of water. C. jejuni kan ook aanwezig zijn in de vaginale uitscheiding, geaborteerde foetussen en foetale membranen van verworpen vruchten van schapen. Onvoldoende verhit pluimveevlees en andere vleessoorten (maar ook rauwe melk, rauwe mosselen, verontreinigde levensmiddelen of ongechloreerd water) zijn bronnen van infectie voor mens en dier. Huisvliegen kunnen fungeren als mechanische vectoren. Asymptomatische dragers komen voor.
Besmetting van biggen blijkt vaak plaats te vinden bij de zeug.
Desinfectie
Campylobacter spp. zijn gevoelig voor veel ontsmettingsmiddelen, zoals 1% natriumhypochloriet, 70% ethanol, 2% glutaaraldehyde, jodiumhoudende desinfectantia, fenolen en formaldehyde. Veel gebruikte drinkwaterontsmettingsmiddelen zijn afdoende tegen C. jejuni. C. jejuni en C. fetus worden geïnactiveerd door vochtige warmte (121 °C gedurende ten minste 15 minuten) of droge warmte (160 tot 170 °C gedurende ten minste 1 uur). Campylobacter is ook gevoelig voor γ-bestraling en UV.
Terug naar het begin van dit artikel
Varkens zijn vaak subklinisch geïnfecteerd. Biggen worden geïnfecteerd door contact met besmette mest van de zeug. Maternale immuniteit is voldoende om diarree te voorkomen maar kan kolonisatie niet voorkomen. De bacterie koloniseert in beginsel het ileum en de dikke darm langdurig en geïnfecteerde varkens scheiden langdurig (meerdere maanden) 103-104 organismen / gram mest uit.
Bij mensen is de incubatieperiode voor gastro-enteritis door C. jejuni 1 tot 10 dagen en meestal 2 tot 5 dagen. Voor humane C. fetus-infecties is de incubatietijd 3 tot 5 dagen.
Klinische verschijnselen
Bij varkens kunnen na een incubatieperiode van 1 tot 3 dagen klinische symptomen gezien worden. Echter alleen onder laboratoriumomstandigheden.
Klinische symptomen bij biggen zijn een lichte koorts en waterige, creme-achtige diarree, enig conditieverlies maar vrijwel nooit sterfte. Bij oudere varkens worden vrijwel nooit symptomen, veroorzaakt door campylobacter gezien. Menginfecties kunnen het symptoombeeld beinvloeden.
Vrijwel alle menselijke ziektegevallen worden veroorzaakt door C. jejuni. Verschijnselen variëren van lichte gastro-intestinale klachten tot recidiverende colitis. De klinische symptomen zijn diarree, koorts, misselijkheid, braken, abdominale pijn, hoofdpijn en spierpijn. De ontlasting kan bloed bevatten. De acute symptomen verdwijnen meestal binnen 2 à 3 dagen. Complicaties zijn zeldzaam, maar reactieve artritis, hemolytisch uremisch syndroom en septicemia zijn beschreven.
Morbiditeit/ mortaliteit
Wereldwijd is Campylobacteriose verantwoordelijk voor ongeveer 5 tot 14 procent van alle humane gevallen van diarree. De meeste gevallen zijn sporadisch, maar uitbraken geassocieerd met bronnen zoals rauwe melk worden ook gezien. Sterfgevallen zijn zeldzaam bij C. jejuni- infecties en worden voornamelijk gezien bij patiënten met ernstig onderliggend lijden. De geschatte mortaliteit bij C. jejuni-infecties is 1 op de 1000 gevallen.
C. jejuni en C. coli kunnen runderen, schapen, kippen, kalkoenen, honden, katten, nertsen, fretten, varkens en niet-menselijke primaten infecteren. Dieren worden vaak asymptomatisch besmet.
Uitscheiding van de kiem
Campylobacter spp. worden gemakkelijk overgedragen tussen dieren of van dier op mens. Het organisme verspreidt zeer snel in pluimvee. Een koppel vleeskuikens kan geheel besmet raken binnen 72 uur. Kiemen zijn aanwezig in feces, vaginale uitscheiding en geaborteerd materiaal. Besmet voedsel en water zijn vaak de bron van infecties.
Pathologie
Bij pathologie worden enteritis, milde tot ernstige hemorragische colitis en oedemateuze mesenteriale lymfklieren aangetroffen.
Bij varkens zijn er meestal geen duidelijke symptomen. Campylobacteriose is een meldingsplichtige ziekte volgens artikel 100 van de Gezondheids- en Welzijnswet voor Dieren. Elke aangetoonde infectie dient te worden gemeld bij de NVWA.
Isolatie van de kiem
Campylobacter is niet altijd eenvoudig te isoleren. Onder ongunstige omstandigheden (lage pH of langdurig lage temperatuur) kan Campylobacter ook in een niet-kweekbare staat overgaan (VBNC fase = viable but not culturable).
Serologie
Een commerciële PCR-test is beschikbaar voor vleesmonsters.
In de literatuur zijn ook ELISA-testen beschreven.
Nederland
Pathogene micro-organismen in onverhit vlees (2005-2006) (RIVM):
|
|
Rundvlees
|
Varkensvlees
|
Lamsvlees
|
|
|
n
|
Pos
|
(%)
|
n
|
Pos
|
(%)
|
n
|
Pos
|
(%)
|
|
Salmonella spp.
|
1643
|
24
|
(1,5)
|
825
|
21
|
(2,5)
|
178
|
0
|
(0,0)
|
|
Campylobacter spp.
|
1538
|
9
|
(0,6)
|
786
|
1
|
(0,1)
|
159
|
11
|
(6,9)
|
|
Escherichia coli O157
|
1556
|
2
|
(0,1)
|
798
|
2
|
(0,3)
|
173
|
0
|
(0,0)
|
|
Listeria monocytogenes
|
1649
|
18
|
(1,1)
|
817
|
0
|
(0,0)
|
180
|
1
|
(0,6)
|
Europa
C. jejuni-, C. coli- en C. foetus-infecties worden wereldwijd gevonden.
Meldingsplichtig
Campylobacteriose is een meldingsplichtige ziekte volgens artikel 100 van de Gezondheids- en Welzijnswet voor Dieren. Een aangetoonde infectie dient te worden gemeld bij de NVWA.
Vaccinatie
Niet aan de orde.
Antibiotica
Antibiotica kunnen nuttig zijn voor sommige gevallen van enteritis. Informatie over de werkzaamheid is beperkt.
Overige maatregelen
Overige preventieve maatregelen: persoonlijke hygiëne en hygiënische voedselbereiding.
Terug naar het begin van dit artikel
Bedrijfshygiëne/ insleeppreventie
- Goede reiniging en ontsmetting
- Weren van knaagdieren en wilde vogels uit de stallen (bij pluimvee)
- Insectenbestrijding
- Chloreren van drinkwater
- All-in-all-out
Vaccinatie
Er zijn geen geregistreerde vaccins beschikbaar voor varkens.
Nederlands recht
Campylobacteriose is een meldingsplichtige ziekte volgens artikel 100 van de Gezondheids- en Welzijnswet voor Dieren. Een aangetoonde infectie dient te worden gemeld bij de NVWA.
Europees recht
Niet aangifteplichtig.