Mond- en klauwzeer (MKZ) is een virusziekte die wordt veroorzaakt door het MKZ-virus. MKZ komt voor bij tweehoevige dieren. Normaliter komt de ziekte niet in Nederland voor. Als de ziekte uitbreekt leidt dit tot grote economische en emotionele schade, onder andere als gevolg van het stopzetten van de export van dieren en dierproducten. De bestrijding gebeurt door de overheid.
Direct naar:
Verschijnselen
Na infectie kunnen bij het rund verschillende symptomen van mond- en klauwzeer optreden, de uitgebreidheid van de symptomen is variabel en de meeste zijn niet specifiek voor MKZ. Symptomen kunnen zijn:
- speekselen
- smakken
- tandenknarsen
- niet eten
- blaren in de bek die er als vellen afkomen bij aanraken
- blaren op lippen, tong, tandvlees, neus, uier (spenen)
- blaren op kroonranden, tussenklauwspleet
- kreupelheid
- sloomheid
- koorts > 41°C (één tot drie dagen)
- acute sterfte bij jonge dieren
- gewichtsverlies
- forse melkproductiedaling
De blaren gaan na één tot drie dagen open, waarna vochtige pijnlijke rode oppervlakkige erosies ontstaan. Deze erosies in de bek helen binnen enkele dagen. Eerst wordt de erosie geel (door fibrine), dan wit (door bindweefsel). Op spenen en kroonranden kunnen korsten ontstaan. Er kunnen bacteriële infecties bijkomen, die leiden tot mastitis en chronische kreupelheid. De incubatietijd is twee tot veertien dagen.
Oorzaak
Het MKZ-virus behoort tot één van de meest besmettelijke dierziekten. Het is een virus dat gemakkelijk verandert (muteert). Van het virus bestaan zeven zogenaamde serotypen en diverse subtypes. Daarnaast komen diersoortspecifieke stammen voor (MKZ kwam in 1996 in Taiwan alleen voor bij varkens en niet bij runderen).
Tussen de diverse typen bestaat geen kruisimmuniteit. Dat wil zeggen dat als een dier immuun is voor het ene type, het toch nog ziek kan worden van een ander type.
Het virus wordt geïnactiveerd door:
- temperaturen hoger dan 50°C
- pH lager dan 6 en hoger dan 9
- desinfectie met logen en zuren (bijvoorbeeld natronloog 2% of citroenzuur 2%)
- zonlicht
Het virus kan weken overleven bij een temperatuur van 4°C en weerstaat zelfs bevriezing. Besmette dieren scheiden het virus uit via de luchtwegen, mest, urine en via de huid. Ook wordt het virus uitgescheiden via producten: melk, sperma, eicellen. Dode dieren en delen van dode dieren zijn ook bronnen van virus. Denk hierbij aan gehele kadavers, maar ook aan beenmerg en tonsillen (keelamandelen). Er heeft al veel uitscheiding van virus plaatsgevonden, voordat ziekteverschijnselen zichtbaar zijn. Het virus wordt niet verspreid via vlees; door de vorming van melkzuur in het vlees wordt het virus gedood.
Het varken scheidt in het acute stadium van de ziekte zeer veel virus uit. Na het doormaken van de ziekte blijft het varken geen drager van het virus. Dit in tegenstelling tot herkauwers.
Besmettingsroute
Na introductie van het virus in een bepaald gebied vindt verspreiding plaats via besmette dieren, via transportmiddelen en materialen, via de mens en via de lucht.
Via niet goed gereinigde transportmiddelen kan het virus gemakkelijk worden verspreid. Tijdens een uitbraak worden daarom extra eisen gesteld aan transportmiddelen. Speciale aandacht verdient dan ook de hygiëne rondom de kadaverplaats. De grootste virusverspreiding via de lucht vindt plaats tot een afstand van 5 km en is onder andere afhankelijk van de windrichting en obstakels (bosschages, bebouwing). Onder bepaalde weersomstandigheden kan de verspreiding via de lucht over veel grotere afstanden plaatsvinden.
In Zuid-Amerika, Azië en Afrika komt de ziekte nog geregeld voor. Noord-Amerika, Japan, Australië en Nieuw-Zeeland zijn vrij van MKZ. In Europa wordt niet (meer) gevaccineerd tegen MKZ. Nederland vaccineert niet meer sinds 1991. In 2001 is de laatste uitbraak in Europa geweest, die zich vanuit Engeland over Ierland, Frankrijk en Nederland heeft verspreid door internationaal transport van kalveren. De oorsprong van de uitbraak in Engeland was het voeren van onverhit keukenafval van een Aziatisch restaurant aan varkens.
Schade
De schade door mond- en klauwzeer wordt met name veroorzaakt door de handelsbelemmerende maatregelen. In Europa wordt momenteel alleen de zogenaamde 'stamping-out-methode' toegepast, desgewenst uitgebreid met ringvaccinaties om de infectie sneller in te dammen. Er zijn testen in ontwikkeling die onderscheid kunnen maken tussen besmette en gevaccineerde runderen. Binnen afzienbare tijd komen deze tests hopelijk beschikbaar voor grootschalige toepassing. Tot op heden worden gevaccineerde dieren ?geruimd?. De voorschriften houden al rekening met de mogelijkheid om een onderscheid te maken opdat ruimen niet altijd meer noodzakelijk zal zijn. Een complete isolatie van de bedrijven en het stilleggen van alle verkeer van dierhouders, vee, mest en transportmiddelen in de besmette regio is de enige manier om verspreiding te voorkomen. Hierdoor ontstaat een enorme schade voor alle veehouderijbedrijven, alle bedrijven die werken in de agrarische sector en alle bedrijven die bestaan van de toeristenindustrie in de getroffen regio.
Gevolgen voor de mens
Natuurlijke infecties met het MKZ-virus zijn bij mensen nooit aangetoond. Bij de mens komt wel een besmettelijke hand-, voet- en mondziekte voor. Hoewel die ziekte door een ander virus wordt veroorzaakt, lijken de verschijnselen erg op MKZ. Het MKZ-virus kan wel gedurende ongeveer 24 uur in de bovenste luchtwegen van mensen overleven. Hierdoor kunnen betrokkenen een bron van besmetting vormen.
Terug naar het begin van dit artikel
Meldingsplichtig
MKZ is een meldingsplichtige ziekte. Elk ziektebeeld waarbij MKZ niet kan worden uitgesloten is een klinische verdenking en dient gemeld te worden bij het Centraal Meldpunt Dierziekten (0800-0488). Het is van groot belang dat de melding van een verdenking zo snel mogelijk plaatsvindt omdat al vóór het zichtbaar worden van klinische verschijnselen virus uitscheiding plaatsvindt en het van groot belang voor de sector is dat als de verdenking wordt bevestigd, verspreiding beperkende maatregelen kunnen worden genomen. De afhandeling van verdenkingen en bestrijding gaan volgens de geldende regelgeving en de instructie van NVWA.
Een klinische verdenking van MKZ waarbij de eerste maatregelen door NVWA al worden ingesteld vóór de diagnose met laboratoriumonderzoek is bevestigd:
- Runderen: als ten minste één rund boven op de tong een blaar van de grootte van één euro heeft (de grootte wordt bepaald nadat het epitheel ter plekke van de blaar is verwijderd) en tevens bij één of meer andere runderen een temperatuur is vastgesteld >40,0°C of laesies aan tong of klauwen
N.B.: waterbuffels hebben vaak geen laesies op de tong ( zie onder klinische verschijnselen)
- Varkens: als blaren op de kroonrand en de bal van de klauwen van ten minste twee poten zitten bij één dier en bij meer dan twee varkens een temperatuur > 40,5°C en / of andere MKZ-verschijnselen
- Schapen, geiten en overige evenhoevige dieren: klinische diagnose moeilijk, soms blaarvorming op tandeloze rand, binnenkant lippen, tong.
Terug naar het begin van dit artikel
Normaal gesproken komt mond- en klauwzeer in West-Europa niet voor. MKZ kan via invoer van besmette dierlijke producten uit gebieden waar MKZ voorkomt, ons land binnenkomen. Een strenge controle op de invoer van dierlijke producten aan de landsgrenzen, op vliegvelden en havens is dus zeer belangrijk.
Bedrijfsvoering
Normaal gesproken komt MKZ in niet voor in West-Europa. Daarom speelt de bedrijfsvoering in normale situaties geen rol als risicofactor. De veehouder heeft wel een zeer verantwoordelijke rol in het melden van eventuele verdachte verschijnselen die op MKZ kunnen duiden.
Het risico bestaat dat een eerste uitbraak van MKZ (te) laat wordt ontdekt. Dit kan het gevolg zijn van:
- onduidelijke verschijnselen,
- onbekendheid met de verschijnselen of
- angst voor de gevolgen, bijvoorbeeld omdat de veehouder zich niet aan bepaalde regels heeft gehouden
Als het virus niet snel wordt ontdekt, kan extra verspreiding van het virus plaatsvinden omdat dan nog geen bestrijdingsmaatregelen zijn genomen.
Verspreiding virus
Verspreiding tussen bedrijven vindt vooral plaats via dierbewegingen en transportmiddelen. Het virus is zeer resistent, waardoor het over korte en lange afstanden wordt verplaatst met dierlijke producten (vlees, melk, huiden, mest). Mensen, dieren voertuigen en gereedschap dienen daarbij als verctor. In de aanwezigheid van organisch materiaal overleeft het virus vijf tot tien weken en wordt, met name over wateroppervlakten, tot tientallen kilometers door de lucht verplaatst.
Overdracht van MKZ-virus via mensen is mogelijk. In ons land wordt, in tegenstelling tot landen als Amerika en Australië, op luchthavens (nog) niet gecontroleerd of personen die uit een MKZ-gebied komen, in het bezit zijn van mogelijk besmette dierlijke producten (kaas, melk, vleesproducten).
Tijdens een uitbraak dient het aantal bezoekers op veehouderijbedrijven zoveel mogelijk te worden beperkt. Noodzakelijke bezoekers dienen zich te onderwerpen aan strenge hygiënemaatregelen, als:
- niet met een vervoermiddel op het bedrijfsterrein komen
- schoeisel desinfecteren voor betreden van het bedrijfsterrein bedrijfsterrein
- betreden met MKZ-vrije kleding (in de praktijk zal dit ‘wegwerpkleding’ zijn)
- douchen en gebruik maken van bedrijfskleding voor betreden van de stallen
Terug naar het begin van dit artikel